DOĞUM, ÖLÜM, EVLENME YARDIMLARINDA GELİR VERGİSİ VE SGK KESİNTİSİ UYGULAMASI

     5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun göre çalışanların prime esas kazançlarına dahil olan ödeme kalemleri Kanunun 80. maddesinde belirtilmiştir. 

     Kanunun 80. Maddesinin 1. fıkrası b bendine göre, “b. Ayni yardımlar ve ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları, seyyar görev tazminatı, kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödeme, keşif ücreti, ihbar ve kasa tazminatları ile Kurumca tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek yemek, çocuk ve aile zamları, işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgari ücretin % 30'unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları tutarları, prime esas kazanca tabi tutulmaz.” şeklinde hükme bağlanmış ve devamın c bendinde de “c. (b) bendinde belirtilen istisnalar dışında her ne adla yapılırsa yapılsın tüm ödemeler ile ayni yardım yerine geçmek üzere yapılan nakdi ödemeler prime esas kazanca tabi tutulur. Diğer kanunlardaki prime tabi tutulmaması gerektiğine dair muafiyet ve istisnalar bu Kanunun uygulanmasında dikkate alınmaz.” hükmü bulunmaktadır. 

     Görüldüğü üzere, çalışanın evlenmesi halinde verilen evlenme yardımı, çocuğunun olması halinde yapılan doğum yardımı ödemesi ve çalışanın annesi, babası, eşi veya çocuğunun ölümü hallerinde de yapılan ölüm yardımı ödemeleri istisna kapsamında değerlendirilip, tutarları ne olursa olsun sigortalı prime esas kazanç olarak dikkate alınmamalıdır. 

     Ülkemizde genelde doğum ve evlenme yardımlarının altın olarak verildiği sıklıkla görülmektedir. Bu bağlamda da evlenme veya doğum yardımı adı altında yapılan yardımların altın verilmek suretiyle yapılmış olması niteliği itibariyle farklılık arz etmemekle, altının çalışana verildiği günkü parasal değeri üzerinden bordroya yine istisna tanımlamaları yapılarak girilmesi ve ilgili ayın bordroda gösterilmesi gerekmektedir. 

     Yine Kanunun 80. Maddesinin 1. fıkrası d bendinde “d. Ücretler hak edildikleri aya mal edilmek suretiyle prime tabi tutulur. Diğer ödemeler ise öncelikle ödendiği ayın kazancına dahil edilir ve ücret dışındaki bu ödemelerin yapıldığı ayda üst sınırın aşılması nedeniyle prime tabi tutulamayan kısmı, ödemenin yapıldığı ayı takip eden aydan başlanarak iki ayı geçmemek üzere üst sınırın altında kalan sonraki ayların prime esas kazançlarına ilâve edilir. ...” 

     Peki, ölüm, doğum ve evlenme yardımları vergiden de istisna mı? 

     193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 25. Maddesinin 1. fıkrasında, ölüm yardımlarının tutarı ne olursa olsun gelir vergisinden müstesna olduğu belirtilmiştir. 5. fıkrasında ise, “Evlenme ve doğum münasebetiyle hizmet erbabına yapılan yardımlar (Bu istisna hizmet erbabının iki aylığına veya buna tekabül eden gündeliklerinin tutarına kadar olan yardım kısmına uygulanır.) hükmü amirdir. 

     Yasal hükümler dikkate alındığında; Ölüm, Doğum ve Evlenme yardımları tamamı SGK Primine tabi olmazken, ölüm yardımı yine tamamı vergiden istisna tutulmuştur. Ancak evlenme ve doğum yardımları sigortalı çalışanın iki aylık kazanç tutarına kadar vergiden istisna edilmiştir. 

Söz konusu yardım ödemelerinin yeraltı işletmelerinde çalışanlara yapılması da farklılık arz etmemektedir. 

     Ancak söz konusu, ölüm, doğum ve evlenme durumlarında 4857 sayılı İş Kanunu’na göre çalışana kullandırılan ücretli izinli günler için ödenecek ücretlerden ise Gelir Vergisi kesintisinin yapılması gerektiği Gelir İdaresi Başkanlığının vermiş olduğu özelge de, “… hizmet erbaplarının hafta tatili ve genel tatil günlerinde de çalışmaları halinde bu günlerde ödenen ücretlerin münhasıran yer altında çalışılan zamanlara isabet eden kısımlarının gelir vergisinden istisna tutulması gerekmekte olup, fiilen çalışması mümkün bulunmayan yıllık izin günleri ile yer üstünde çalışılan süreler için ödenen ücretlere söz konusu istisnanın uygulanması mümkün bulunmamaktadır.” şeklinde hüküm bildirilmiştir. Bu bakımdan ücretli izin verilen günler yer altında çalışılmadığından bu günler için ödenecek ücretlerinde gelir vergisine tabi tutulması gerekmektedir 

     Yine aynı özelge de, “… şirketin toprak altı işletmesi halinde bulunan madenlerde cevher üretiminde çalışan personele hafta tatili ve genel tatil günleri için ödenen ücretlerin de yer altında geçen zamana isabet eden kısımları gelir vergisinden istisna olduğundan vergiye tabi olan ücretin sigorta primi ile vergiye tabi olmayan ücretin sigorta primi ayrımı yapılmaksızın söz konusu personele ödenen ücretlerin tamamı üzerinden kesilen sigorta priminin gelir vergisi matrahının tespitinde vergiye tabi ücretten indirilmesi mümkün bulunmaktadır.” denmektedir. Yani, söz konusu gelir vergisine tabi ücretlerin gelir vergisi matrahının tespitinde kesilen tüm sigorta primleri indirim konusu yapılmaktadır. 

Serbest Muhasebeci Mali Müşavir Gökhan BOZKURT 

İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Danışmanı 

Bazı sosyal yardım ve ödemelere göre istisna durumları tablosu aşağıdaki gibidir:

GELİR VERGİSİ GENEL TEBLİĞİ